Active Listening
Một góc nhìn cá nhân (và kỹ thuật) về thứ kỹ năng ai cũng cần nhưng ít ai giỏi.
Chào bạn 👋,
Rất vui vì chúng ta lại được gặp nhau!
Bài viết tuần này là một thử nghiệm mới - writing collab giữa mình với Huong | go with the flaw1.
Mình đến từ môi trường kỹ thuật, còn Hương làm việc nhiều với nghiên cứu và con người. Tuy không chung ngành, nhưng cả hai đều nhận ra một kỹ năng đang “gây lú” mỗi ngày – lắng nghe (hoặc lắng nghe chủ động)(cũng giống như việc lướt social media - đọc nhiều nhưng không thực sự tương tác).
Chúng mình chọn viết về chủ đề này không vì đã thành thạo, mà vì càng làm việc (và sống) càng thấy nó quan trọng — trong họp team, trong conflict, trong 1:1 mentoring, hay chỉ đơn giản là trong những cuộc trò chuyện với người thân, bạn bè.
Nếu bạn cũng đang tự hỏi:
🔍 Làm sao để hiểu người khác rõ hơn?
🤝 Làm việc nhóm hiệu quả hơn?
💫 Hay chỉ đơn giản là kết nối sâu sắc hơn trong những tương tác hằng ngày?
Thì bài viết này là một lời mời để bạn khám phá cùng bọn mình.
Bắt đầu nào!🚀
👨🏻💻 Trước khi đi vào chi tiết...
Nếu đây là lần đầu bạn đọc newsletter này, thì xin tự giới thiệu:
Mình là Bryant (Dũng) 👨🏻💻 host của Growth Engineering Journal - nơi mình chia sẻ mỗi tuần về tư duy phát triển bản thân, kỹ năng làm việc, và những thứ hay ho dành cho kỹ sư phần mềm. 😜
🧠 Bạn có tự tin là một người giỏi lắng nghe?
Chắc ai cũng đã ít nhiều trải qua tình huống này: bạn đang họp team, hoặc trò chuyện với một người bạn thân. Họ đang nói về một điều gì đó quan trọng với họ. Đầu thì gật gật, miệng thì mỉm cười, nhưng tâm trí đã lạc trôi – đang nghĩ xem lát nữa nên trả lời email nào trước, làm task nào sau.
Cuối cùng, bạn không nhớ rõ họ vừa nói gì. Bạn chỉ... có mặt, nhưng tâm trí thì lại offline.
Hay như trong một buổi grooming mình từng tham gia với team 10 người (từ dev, QA, TL, BA, PM và cả stakeholder). Mọi người đều nói – nhưng không ai nghe. Người nói vì sợ bị bỏ qua. Người im vì nghĩ có nói cũng không được hiểu. Kết quả là sau 20’, mọi người end call mà không ai chắc chắn sprint sắp tới sẽ làm gì. Story thì chưa refine, requirement chưa rõ feasibility, dev chưa rõ flow. Một buổi grooming thật... bất ổn!🙃
Việc lắng nghe thực sự, sâu sắc, có chủ đích — là điều hiếm gặp, nhất là trong thời đại công nghệ khiến việc giao tiếp trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết.. Vì nó đòi hỏi bạn vận dụng rất nhiều kĩ năng đồng thời xử lý thông tin, điều tiết cảm xúc và tạo cảm giác an toàn để người kia tiếp tục mở lòng.
🎯 Ba lỗi kinh điển khi lắng nghe – và điều nằm sau đó
Nghe tưởng chừng là một hành động đơn giản – nhưng với dân kỹ thuật (và thật ra là hầu hết chúng ta), lại thường vướng vào ba lỗi phổ biến:
Nghe để phản hồi, không phải để hiểu.
Khi ai đó đưa ra một đề xuất, ta thường response ngay bằng logic hoặc phản biện, thay vì dừng lại để thật sự hiểu điều người kia đang lo lắng hay kỳ vọng.Tập trung vào chính mình.
Trong lúc đối phương nói, đầu óc ta đã bận rộn nghĩ xem mình nên nói gì tiếp theo, làm sao để thể hiện sự sắc sảo, hơn là thật sự lắng nghe với sự tò mò và cởi mở.Dán nhãn quá sớm.
Khi đã dán cho ai đó cái mác như “bảo thủ”, “quá cảm tính” hay “thiếu hiểu biết”, ta sẽ chỉ còn nghe những gì củng cố định kiến đó, và mất khả năng nhìn thấy điều mới mẻ hay hợp lý từ họ.
Ba lỗi này có thể xảy ra ngay cả khi ta nghĩ mình đang lắng nghe. Và để nhận ra, không chỉ cần tỉnh táo — mà còn cần cả sự khiêm tốn.
Ngoài ra, những điều trên không chỉ dành riêng cho dân kỹ thuật - mà còn phản ánh một thử thách phổ quát:
lắng nghe thực sự là một quá trình nhận thức đòi hỏi nguồn lực khổng lồ.
Kỹ năng tưởng chừng bản năng ấy vẫn luôn khiến chúng mình chật vật thực hành – phần nhiều vì hai lý do sau:
1. việc thực hành nghe chủ động — rất – rất – rất mệt (não)
Khi nghe chủ động, não chúng mình không đơn thuần giải mã âm thanh – nó đang vận hành như một cỗ máy lọc thông tin đa tầng – với ít nhất là 2 – mà đôi khi là cả 4 loại thông tin đến từ bốn nhóm hình thức giao tiếp:
🗨 Với ngôn ngữ (verbal) – là nội dung, từ khóa, logic …– đôi khi rất khác so với những gì mình từng biết.
👁 Với phi ngôn ngữ (non-verbal) – là cảm xúc, ngôn ngữ hình thể, ánh mắt, cử chỉ – đôi khi chỉ là một cái nhướn mày.
📊 Với hình ảnh (visual): đó là slide, sơ đồ, biểu cảm khuôn mặt….
📄 Và đôi khi cần tập trung vào văn bản (written): ghi chú, tài liệu, mô tả…
việc xử lý song song rất nhiều luồng thông tin khác nhau, đồng thời cùng lúc phải thực hiện hàng loạt nhiệm vụ như:
Tiếp nhận thông tin mới
Nghĩ cách phản hồi.
Dự đoán hướng phát triển của cuộc trò chuyện.
Theo dõi ngôn ngữ cơ thể của đối phương.
và chưa hết – tất cả những nhiệm vụ đó, cộng với việc loại bỏ các thiên kiến (bias) của bản thân sẽ khiến não của chúng mình rất – rất – rất mệt.
2. Vì việc thực hành nghe chủ động – rất khó để luyện tập, và hình dung “khi nào thì mình đã thành công?”
Không có tiêu chuẩn, công cụ đo lường nào thể hiện: bạn đã lắng nghe đúng. Người nói không phải lúc nào cũng xác nhận. Việc đo lường hiệu quả của một cuộc lắng nghe vì vậy rất cảm tính — và chính điều đó khiến ta dễ bỏ cuộc.
Nhưng tin vui là: giống như mọi kỹ năng khác, lắng nghe có thể luyện tập. Và khi ta luyện nó đủ bền bỉ, những cuộc trò chuyện sẽ bắt đầu thay đổi.
Dưới đây là một vài gợi ý mà chúng mình đã tìm hiểu gửi đến bạn
🧘 Làm sao để thực hành lắng nghe chủ động?
Bọn mình vẫn đang tập – nên không có lời khuyên chắc nịch, chỉ là vài thứ tụi mình đã thử và thấy có ích:
1. Bạn thuộc kiểu người nghe nào? 🎧
Mỗi người thường có một kiểu nghe quen thuộc. Có người chỉ quan tâm đến thông tin quan trọng (kiểu task), có người lại phân tích logic, có người nhạy cảm với cảm xúc, và có người nghe để đánh giá. Kiểu nào cũng có chỗ dùng, nhưng nếu dùng sai hoàn cảnh thì dễ lệch sóng.
Biết mình đang nghe kiểu gì giúp bạn ý thức được khi nào nên chuyển hướng. Đôi khi người đối diện chỉ cần được thấu hiểu, chứ không phải một lời phân tích.
2. Luyện tập có chủ đích (và kiên nhẫn) 🏋️♀️
Lắng nghe cũng giống như tập gym cho não — phải đều, phải có ý thức. Mỗi lần họp, mỗi buổi 1:1, hay thậm chí một tin nhắn voice dài 3 phút cũng là cơ hội để tập.Trước cuộc trò chuyện, tự hỏi: "Mình nghe để làm gì? Người kia cần gì?"
Trước khi nghe, tự hỏi “mình nghe để làm gì? Người kia cần gì?” Thời gian và năng lượng là có hạn nên hãy chắc rằng bạn đang nỗ lực đúng nơi, đúng lúc.
Trong lúc nghe, tập trung vào nội dung, ngữ điệu, cảm xúc. Nếu bị phân tâm thì tìm cách mindful nhiều nhất có thể.
Sau khi nghe, thử tóm tắt lại bằng ngôn ngữ của mình. Có thể viết ra hoặc lặp lại với người nói để xác nhận: "Ý bạn là... đúng không?"
Tạo điều kiện để người khác nói nhiều hơn, bằng cách hỏi mở, hoặc đơn giản là im lặng đúng lúc.
Hoặc đơn giản hơn, cuối buổi bạn thử tự hỏi “Lúc nãy, mình có thật sự nghe không?”
Không có ai chấm điểm bạn nghe giỏi chưa. Nhưng người đối diện sẽ cảm nhận được. Và chính bạn cũng sẽ thấy khác — khi một cuộc trò chuyện không còn là để đối đáp, mà là để hiểu.
🛠 Và quan trọng nhất: đừng cố gắng tập tất cả cùng lúc. Như tập đi xe, mỗi lần để ý một chút, thời gian sẽ làm phần còn lại.
Kết
Chúng mình bắt đầu bài viết này vì một câu hỏi tưởng đơn giản:
"Liệu mình đã thực sự lắng nghe chưa?"
Và càng viết, càng chia sẻ, tụi mình càng thấy rõ — đây không chỉ là kỹ năng, mà là một thói quen sống cần được thực hành mỗi ngày.
Lắng nghe không phải là trạng thái. Nó là một hành động. Là sự hiện diện có chủ đích. Là một lựa chọn.
Nếu bạn từng rời khỏi một cuộc trò chuyện mà thấy có gì đó mình đã bỏ lỡ – có thể, điều ấy nằm ở việc chậm lại một chút nữa.
"Lắng nghe không chỉ là để hiểu người khác — mà còn để hiểu chính mình trong mối quan hệ với họ."
Cám ơn bạn đã ở lại đến tận đây. Và nếu được, hãy thử lắng nghe thêm một nhịp – ngay từ cuộc trò chuyện tiếp theo nhé🧡.
Một số nguồn tham khảo:
Ghi chép về Active listening của Carl R. Rogers and Richard E. Farson.
The psychologist Carl Rogers and the art of active listening Aeon Essays.
 | A guest post by
|
Good writeup :)
Mình nghĩ active listening là 1 phần khá quan trọng trong communication, và nó là một trong những action items để xây dựng 1 tập thể đoàn kết: trust + empathy.
Active listening có thể khá là mệt, đặc biệt khi bạn chưa biết là nên nghe actively đến đâu, và dễ dẫn đến overthinking khi chưa có khả năng nhận định và đánh giá tình huống, thế nên cần luyện tập với một chút critical thinking đi kèm.. nếu ko manage đc energy của bản thân thì active listening có thể sẽ drain bạn rất nhanh.
Cảm nhận đầu tiên của em về bài này đó là đã đưa ra 1 lí thuyết sâu hơn về chuyện lắng nghe, không chỉ là nghe rồi phản hồi, mà còn là 1 bức tranh với các luồng thông tin và quy trình xử lí phức tạp hơn thế rất nhiều.
Ban đầu e định viết comment chia sẻ về trải nghiệm cá nhân cơ ạ, nhưng nó liên quan rất lớn tới câu chuyện và mối quan tâm của em dạo gần đây nên em có viết hẳn 1 bài để reflection tại kĩ năng lắng nghe bản thân, anh chị hãy xem ở đây nhớ: https://dreaminreality.substack.com/p/reflection-about-active-listening ^^
Ngoài ra thì em có 1 số câu hỏi ạ
(1) Anh chị có thể lấy ví dụ cụ thể về 4 kiểu nghe và 1 ví dụ về chuyện lệch sóng trên thực tế được không ạ? Nếu nghe không phải để lập luận, phân tích, thì tại sao lại có kiểu "analytic" hay "đánh giá" được ạ?
Em đang hơi lăn tăn lắm, chưa hiểu mình phân loại để làm gì ạ? ^^
(2) Anh/chị thường mindful về cuộc trò chuyện như nào vậy ạ?