Teaching, coaching, mentoring

Bạn có biết khi nào thì bạn nên giảng dạy một kỹ năng mới, huấn luyện để phát triển tư duy, hay cố vấn để định hướng sự nghiệp cho thành viên trong team không?

Oct 18, 2024

Chào bạn, tuần vừa rồi của bạn thế nào? 👋

Thật vui khi chúng ta lại được gặp nhau qua newsletter tuần này.

Hy vọng bạn đã có những trải nghiệm thú vị và học hỏi được nhiều điều mới. Dù tuần qua của bạn có như thế nào đi nữa, mình tin rằng bạn đã cố gắng hết sức mình và đó chính là điều đáng trân trọng nhất.

Hôm nay, mình muốn chia sẻ với bạn một câu chuyện từ chính trải nghiệm của mình khi bước vào vai trò Tech Lead. Đó là hành trình đầy thử thách nhưng cũng không kém phần thú vị, nơi mà việc học hỏi và phát triển diễn ra liên tục. Qua đó, mình hy vọng có thể đem đến cho bạn một góc nhìn mới về vai trò lãnh đạo trong lĩnh vực công nghệ, đặc biệt là tầm quan trọng của việc giảng dạy (teaching), huấn luyện (coaching) và cố vấn (mentoring) trong quá trình phát triển đội nhóm.

Bắt đầu nào!🚀

👋 Hey, mình là Bryant (Dũng), chào mừng bạn đến Growth Engineering Journal newsletter hàng tuần của mình, nơi mình chia sẻ về tư duy phát triển bản thân và những thứ hay ho cho kĩ sư phần mềm 😜

I. Câu chuyện của bản thân

Hồi mới làm tech lead, mình đã nhiều lần dính cái bẫy tự mình xử lý các tính năng phức tạp, thay vì dành thời gian truyền đạt kiến thức cho team member. Vẫn giữ cái suy nghĩ của developer, mình ngây ngô cho rằng đó là cách tốt để giải quyết vấn đề1. Trái lại, điều đó chỉ giải quyết bài toán ngắn hạn và vô tình kìm hãm sự phát triển của cả team về lâu dài.

Dần dà, mình nhận ra rằng để dẫn dắt một tập thể hiệu quả, Tech Lead không chỉ là người nắm vững về mặt kỹ thuật mà còn là người cần nhận diện và giải quyết những khoảng trống về kỹ năng, năng lực và hành vi trong đội nhóm.

Đó là lý do mà teaching, coaching và mentoring trở thành bộ ba kỹ năng lãnh đạo quan trọng mà bất kì ai đứng mũi chịu sào cần rèn luyện.

Tưởng tượng ba kĩ năng này như những "siêu năng lực" mà một leader cần trau dồi:
Giảng dạy (teaching) giống như siêu sức mạnh, cho phép bạn truyền tải kiến thức nhanh chóng⚡.
Huấn luyện (coaching) là trí tuệ thông thái, thúc đẩy sự tự lập và khả năng giải quyết vấn đề 🧠.
Cố vấn (mentoring) là siêu giác quan, giúp bạn “nhìn” xa hơn và định hướng cho người khác 👁️‍🗨️.

Ví dụ: Một junior dev loay hoay với Git, vì vậy bạn dạy họ những câu lệnh cơ bản. Sau đó, bạn cố vấn cho họ về career path, và huấn luyện họ qua việc debug mà không đưa ra câu trả lời ngay lập tức.

II. Teaching, coaching, mentoring 101

1. 🏫 Teaching (Giảng Dạy)

Giảng dạy là cách bạn truyền đạt trực tiếp kiến thức cho người khác, thường qua các buổi workshop, meeting, hoặc buổi training. Đơn giản là bạn "bơm" kiến thức vào team, giúp họ nắm bắt nhanh những khái niệm hoặc kỹ thuật mới, nhất là những thứ cần học một cách có hệ thống, từ dễ đến khó.

💡 Khi nào nên giảng dạy:

Team thiếu kiến thức: Khi team bị "lủng" kiến thức về công cụ, ngôn ngữ lập trình hay phương pháp mới.
Deadline sát nút: Khi bị deadline dí mà cần trang bị nhanh kiến thức kỹ thuật cụ thể.

Vì vậy, giảng dạy rất hiệu quả khi bạn cần truyền đạt kiến thức kỹ thuật trong thời gian ngắn hoặc khi có những khoảng trống kiến thức rõ ràng cần lấp đầy ngay.

🚫 Khi nào không nên giảng dạy:

Phát triển kỹ năng mềm: Mấy thứ như giao tiếp, làm việc nhóm cần va chạm thực tế hơn là ngồi nghe giảng.
Phát triển dài hạn: Giảng dạy chỉ hợp với mấy cái cần học nhanh. Muốn team suy nghĩ sâu hơn thì cố vấn (mentoring) mới là lựa chọn hợp lý.
Senior software engineer: Họ thường tự học nhanh hơn qua thực tế. Cho họ case study rồi để họ tự xử nhanh hơn là mình đi dạy.

Vì vậy, không nên sử dụng giảng dạy khi các thành viên đã có thể tự giải quyết vấn đề hoặc khi mục tiêu là phát triển tư duy dài hạn và kỹ năng mềm.

2. 🎯 Coaching (Huấn Luyện)

Huấn luyện giống như bạn làm người gợi ý hơn là thầy giáo. Bạn không cho câu trả lời mà giúp người ta tự tìm ra bằng cách hỏi khéo, lắng nghe và kích thích suy nghĩ. Thay vì "đút" giải pháp, bạn giúp họ tự "nấu" nó ra.

💡 Khi nào nên huấn luyện:

Nâng cao kỹ năng giải quyết vấn đề: Giúp các kỹ sư tự suy nghĩ, phân tích và đưa ra quyết định.
Dành cho những người có kinh nghiệm: Nâng tầm kỹ năng lãnh đạo, giao tiếp, tư duy chiến lược.
Thay đổi hành vi: Điều chỉnh cách làm việc, thái độ kiểu "tự giác mới là người giỏi".

Tóm lại, huấn luyện hợp khi bạn muốn phát triển kỹ năng lãnh đạo, tư duy phản biện, hoặc tư duy chiến lược cho những kỹ sư "cứng cựa".

🚫 Khi nào không nên huấn luyện:

Khi cần học technical skill gấp: Huấn luyện hơi rườm rà, mất thời gian.
Kỹ sư mới vào nghề: Họ chưa biết hỏi gì thì việc tự tìm ra giải pháp cũng hên xui lắm.

Vì thế, đừng dùng huấn luyện khi coachee chưa có đủ kiến thức để tự tìm giải pháp, hoặc khi cần truyền đạt kỹ năng kỹ thuật cụ thể.

3. 🤝 Mentoring (Cố Vấn)

Cố vấn như kiểu anh em kết nghĩa Đào Viên2 vậy. Một anh có kinh nghiệm (mentor) hướng dẫn đứa em ít kinh nghiệm hơn (mentee) trong thời gian dài. Ở đây, học không phải kiểu "đọc sách vở" nữa, mà là qua tâm sự, phản hồi, và lời khuyên thực tế. Mentor sẽ chia sẻ cách họ nghĩ và làm, giúp mentee hiểu rõ hơn cách xử lý mấy vụ khó nhằn.

💡 Khi nào nên cố vấn:

Định hướng nghề nghiệp: Mentor không chỉ nói về kỹ thuật, mà còn về xu hướng ngành, kỹ năng lãnh đạo và mấy cái soft skill cần thiết cho sự nghiệp.
Xây dựng sự tự tin: Với những freshers, juniors cần chút "động viên tinh thần", mentoring sẽ giúp họ tự tin hơn.
Phát triển lâu dài: Cố vấn là lựa chọn hoàn hảo khi muốn phát triển cá nhân và nghề nghiệp một cách liên tục, từng bước nhỏ, kết hợp giữa kiến thức, kinh nghiệm và trải nghiệm.

Nói chung, mentoring cực kỳ hữu ích cho sự phát triển lâu dài và giúp mentee đối mặt với những quyết định phức tạp.

🚫 Khi nào không nên cố vấn:

Cần technical skill gấp: Cố vấn không phải để học nhanh. Muốn nắm vững công cụ nhanh thì giảng dạy (teaching) mới là lựa chọn thích hợp.
Sự phù hợp của mentor: Nếu mentor không rành về chuyên môn hoặc không có thời gian, thì việc cố vấn không mang lại giá trị.

Vậy nên, đừng hỏi mentor khi bạn cần giải quyết vấn đề kỹ thuật nhanh chóng hoặc những tình huống thực tế đòi hỏi sự phản hồi tức thì.

III. Vừa làm vừa học 📚

Học hỏi là chuyện dài hơi. Lúc mới làm tech lead, mình cũng loay hoay không biết phát triển kĩ năng kiểu gì. Vừa phải nâng cao technical skill, vừa phải học managing skill để không bị đào thải. Mà đời đâu chỉ có công việc, còn cả đống thứ khác đòi hỏi sức lực và thời gian nữa.

Nên mình chọn cách học mỗi thứ một chút, tùy tình hình thực tế. Kinh nghiệm từ bản thân mình là bạn đừng ngại tìm mấy anh chị làm teacher, coach và mentor cho mình. Họ sẽ giúp mình xây dựng kĩ năng, góc nhìn cần thiết.

💡 Cách mình đang áp dụng:

🔄 Chuyển đổi linh hoạt: Làm tech lead là phải đội nhiều mũ (vai trò). Lúc thì coder, lúc tester, khi thì facilitator, coordinator, teacher, coach, mentor... Tùy nhu cầu của team và dự án mà "go with the flow".
🧐 Đánh giá tình huống: Qua các buổi 1-1 hay họp nhóm, mình dần rèn luyện skill quan sát và lắng nghe, để gợi ý hướng giải quyết. Cần hiểu từng thành viên để có gợi ý phù hợp, giúp họ phát triển mà team cũng tiến lên. Biết khi nào nên nghe, khi nào nên chỉ bảo, và khi nào để họ tự xử.
🔍 Nhận diện nhu cầu phát triển cá nhân: Có người cần học kỹ thuật mới, có người lại cần coaching để ra quyết định tốt hơn. Việc này lại thành động lực để mình tìm tòi, học hỏi, suy ngẫm để có lời khuyên đúng người đúng việc. Nhưng cũng đừng tự áp lực quá kẻo không lại bị burn out.
📖 Tự học: Đọc sách, newsletter, học online về quản lý và lãnh đạo trong ngành phần mềm. Học từ sai lầm và môi trường làm việc. Giao lưu với nhiều team khác để học hỏi case study của họ.

IV. Kết luận

Don’t have to be great to get going but have to be going to be great!

Làm tech lead như chơi 🕹️ Tetris vậy. Vấn đề rớt xuống liên tục, mình phải xoay sở cho khớp hết. 🟦🟨🟥🟪🟧

Lúc dạy cả team skill mới, khi kèm riêng một đứa, có khi lại gợi ý để senior tự xử. Mỗi ngày đều là thử thách mới!

Đừng lo nếu thấy khó, mình cũng đã từng vậy. Bí quyết là: cứ làm đi, sai đâu sửa đó. Đừng ngại học hỏi, thử nghiệm và nhớ tận hưởng quá trình nha. 💪🏻

Làm tech lead, bạn sẽ thấy team lớn lên, bản thân cũng phát triển theo. Cảm giác rất đã! Đừng đợi tới lúc nghĩ mình 'great' mới bắt đầu. Cứ làm đi, rồi sẽ 'great' thôi.

📢 Weekly Shoutouts:

Như thường lệ, đừng ngần ngại thả ❤️, share hay để lại comment cho newsletter tuần này nếu như bạn đã học được một điều gì đó mới mẻ, hay có một suy nghĩ nào đó từ lá thư này. Mình rất mong nhận được ý kiến từ độc giả của mình (và nếu bạn đã làm được đến mức này thì mình rất trân trọng)

Growth Engineering Journal