EQ for Software Engineers
Lập trình giỏi sẽ giúp bạn đi nhanh, nhưng EQ tốt sẽ giúp bạn đi xa.
Chào bạn, chúng ta lại gặp nhau! 👋
Bạn đã bao giờ rơi vào tình huống này chưa?
Bạn tham gia một cuộc họp, có ý tưởng hay nhưng ngại nói ra. Bạn muốn góp ý với đồng nghiệp nhưng sợ làm họ phật lòng. Hoặc đôi khi, bạn cảm thấy khó chịu khi nhận feedback thẳng thắn, dù biết nó có ích cho mình.
Những tình huống này không liên quan gì đến coding, nhưng lại ảnh hưởng trực tiếp đến công việc và sự nghiệp của bạn. Và chìa khóa để xử lý tốt chúng chính là trí tuệ cảm xúc (Emotional Intelligence - EI hay Emotional Quotient - EQ).
Hôm nay, chúng ta cùng khám phá EI – một kỹ năng tưởng như "mềm" nhưng lại có tác động cực lớn đến hiệu suất làm việc, khả năng lãnh đạo và sự cân bằng trong cuộc sống.
Bắt đầu nào!🚀
Trước khi đi vào chi tiết, 👋 nếu đây là lần đầu bạn đọc newsletter này, thì xin tự giới thiệu mình là Bryant (Dũng). Chào mừng bạn đến Growth Engineering Journal - newsletter hàng tuần của mình, nơi mình chia sẻ về tư duy phát triển bản thân và những thứ hay ho cho kĩ sư phần mềm 😜.
❌ Những hiểu lầm về trí tuệ cảm xúc
1. Trí tuệ cảm xúc chỉ là “tử tế” và luôn hòa nhã
EI không có nghĩa là luôn đồng ý với mọi người hoặc tránh xung đột. Thực tế, người có EI cao có thể nói "không" một cách khéo léo, biết cách đưa ra phản hồi khó nhưng cần thiết.
Ví dụ: đợt cuối năm vừa rồi mình đã cho fail PIP1 một member vì hiệu suất công việc không được như kì vọng, thay vì né tránh, mình tìm cách giao tiếp thẳng thắn và sớm nhất có thể để bạn hiểu được vấn đề, nhưng đồng thời cũng thể hiện sự tôn trọng và đồng cảm.
2. Người có EI cao không bao giờ cảm thấy tiêu cực
EI không phải là việc loại bỏ cảm, đè nén xúc tiêu cực mà là quản lý chúng một cách hiệu quả. Ngay cả những người có EI cao cũng có thể cảm thấy tức giận, buồn bã, nhưng họ không để cảm xúc kiểm soát hành động.
Ví dụ: một nhân viên bị sếp phê bình trước cuộc họp. Người có EI thấp có thể phản ứng ngay lập tức hoặc giữ trong lòng và ấm ức. Người có EI cao sẽ kiềm chế phản ứng tức thời, suy nghĩ thấu đáo và phản hồi khi thích hợp.
3. EQ quan trọng hơn IQ trong mọi trường hợp
EQ rất quan trọng, nhưng nó không phải là tất cả. Để thành công, bạn cần một bộ công cụ đa dạng hơn, bao gồm: IQ, AQ2, SQ3
Ví dụ: một bạn dev có IQ cao có thể học hỏi nhanh, viết code ít bug. Nhưng vẫn cần EQ để giao tiếp với stake holder. Cần AQ để giúp vượt qua những lúc bị deadline dí sml. Cần SQ để tạo ảnh hưởng lên team, với stake holder… để delivery được project.
Ngoài ra còn nhiều nhiều những lầm tưởng, ngộ nhận nữa nhưng mình chỉ nêu ra một số cái tiêu biểu để bạn biết.
Có thể thấy, trí tuệ cảm xúc không phải là tất cả, nhưng thiếu nó thì bạn sẽ tự làm khó chính mình.
🧩 Trí tuệ cảm xúc là gì? Và tại sao tôi lại cần nó?
HBR4 chia trí tuệ cảm xúc thành bốn trụ cột chính, giúp bạn phát triển EQ hiệu quả hơn:
Tự nhận thức (self-awareness): khả năng nhận ra và hiểu cảm xúc của chính mình. Đây là nền tảng của EI vì nếu không hiểu chính mình, rất khó để kiểm soát cảm xúc và tương tác tốt với người khác.
Tự quản lý (self-management): khả năng kiểm soát cảm xúc và hành vi của bản thân, thay vì để chúng điều khiển mình. Có cam kết và thích nghi khi hoàn cảnh thay đổi để hoàn thành công việc không.
Nhận thức xã hội (social awareness): khả năng đồng cảm, thấu hiểu đc cảm xúc và mối quan tâm của người khác. Nhận biết được các tín hiệu cảm xúc khi giao tiếp và có cách ứng xử phù hợp
Quản lý mối quan hệ (relationship management): khả năng xây dựng và duy trì các mối quan hệ lành mạnh, xử lý xung đột hiệu quả, truyền cảm hứng cho người khác.
Biết được EI là gì chỉ là bước đầu tiên trên hành trình phát triển bản thân. Hiểu được TẠI SAO mình cần phải cải thiện mới là cái giúp bạn thực sự thay đổi. Dưới đây là những tác động mà EI mang lại:
Hiệu suất công việc: trong một môi trường làm việc đầy áp lực và thay đổi liên tục, khả năng quản lý cảm xúc giúp bạn làm việc hiệu quả hơn, tránh stress và giữ vững phong độ.
Sức khỏe thể chất và tinh thần: Căng thẳng, lo âu không chỉ ảnh hưởng đến tinh thần mà còn có thể gây bệnh. Người có EI cao biết cách điều tiết cảm xúc, tránh bị cuốn vào căng thẳng kéo dài. Mình đã có một bài về nó, mời bạn đọc:
Trí thông minh xã hội: khi bạn hiểu được cảm xúc của bản thân, bạn cũng sẽ giao tiếp với người khác tốt hơn. Điều này giúp bạn xây dựng các mối quan hệ bền chặt, đồng thời giúp nhận diện ai là người đáng tin cậy, ai không.
🔧 Debugging & Improving EQ
Từ bốn trụ cột của mô hình EI, người ta khái quát hóa thành 12 năng lực (competencies). Những năng lực này được lựa chọn dựa vào những đặc điểm chung của những người có thành tích cao từ hàng ngàn tổ chức trên thế giới. Bạn có thể tìm hiểu thêm tại website của Daniel Goleman5.
Sau đây là vài gợi ý cụ thể để bạn có thể bắt đầu cải thiện EQ của mình
📖 1. Tự nhận thức (self-awareness)
“Mỗi người dường như đều biết rất rõ ràng về cách người khác nên sống ra sao, nhưng lại không biết gì về chính con đường của mình”. - Nhà giả kim
a) Muốn biết phải hỏi: cách nhanh nhất để biết mình là người như thế nào là hỏi những người thường xuyên tiếp xúc với mình. Nhưng nếu chỉ hỏi chung chung: “Bạn nghĩ mình là người thế nào?”, thì câu trả lời cũng sẽ rất là chung chung.
Thay vào đó, hãy chuẩn bị trước khi hỏi bằng cách:
Xác định 3 giá trị quan trọng nhất của bản thân.
Định hình những kỹ năng quan trọng trong công việc mà bạn muốn cải thiện.
Lựa chọn đúng người để hỏi: có thể là sếp, đồng nghiệp, bạn bè hoặc gia đình – mỗi người sẽ cung cấp một góc nhìn khác nhau.
Lưu ý: không ai có thể cho bạn câu trả lời toàn diện. Mỗi người chỉ thấy một lát cắt về bạn, vì thế bạn cần thu thập nhiều góc nhìn để có bức tranh đầy đủ hơn.
b) Dùng journaling để ghi lại cảm xúc
Bên cạnh việc hỏi người khác, bạn cần tự quan sát chính mình. Chỉ có bạn mới biết bạn thực sự cảm thấy gì, cần gì và muốn gì.
📌 Bài tập:
Mỗi ngày, dành 5 phút viết lại một khoảnh khắc quan trọng trong ngày mà bạn có phản ứng cảm xúc mạnh.
Đặt câu hỏi: “Tại sao mình lại cảm thấy như vậy? Cách phản ứng của mình có giúp ích không? Có cách nào tốt hơn không?”
Quan sát mà không đánh giá – xem nó như bạn đang đặt log để debug hiểu rõ hơn về chính mình.
⏳ 2. Tự quản lý (self-management)
a) Phân tích "input" cảm xúc hàng ngày: bạn có dễ nóng giận không? Khi cảm xúc quá hưng phấn hoặc quá tiêu cực, bạn có nhận ra ngay để điều chỉnh không? Cảm xúc của bạn có chi phối hành động thay vì logic không?
📌 Bài tập:
Tập quan sát cảm xúc của mình khi làm việc. Mỗi khi có phản ứng mạnh, ghi chú lại điều gì kích hoạt nó.
Nhìn lại các ghi chú vào cuối ngày, tìm pattern nào đang cản trở công việc và cuộc sống.
b) Kỹ thuật "dừng 10 giây" để trì hoãn phản ứng tiêu cực
📌 Bài tập:
Mỗi khi bạn cảm thấy muốn phản ứng ngay lập tức (ví dụ: bị chỉ trích trong code review), dừng lại 10 giây trước khi trả lời.
Hỏi bản thân: Phản ứng này có giúp ích không? Có cách nào tốt hơn không?
Nếu cần, đáp lại sau 5-10 phút thay vì ngay lập tức.
c) Tập đặt câu hỏi TẠI SAO?
Mục tiêu:
Đôi khi chúng ta làm một việc vì thói quen, phản xạ mà không suy nghĩ.
Việc dừng lại để tự hỏi giúp bạn hành động có chủ đích hơn.
Trước đây mình cũng đã có một bài về chủ đề tự quản lý bản thân nhưng ở mức độ rộng hơn, mời bạn đọc:
👂 3. Nhận thức xã hội (social awareness)
a) Luyện tập lắng nghe chủ đích (active listening)
Dấu hiệu của người nghe kém:
❌ Ngắt lời khi người khác đang nói.
❌ Vừa nghe vừa suy nghĩ cách phản biện thay vì thực sự tiếp thu.
❌ Phớt lờ ngôn ngữ cơ thể và giọng điệu của người nói.
📌 Bài tập cải thiện:
Khi ai đó chia sẻ điều gì, không ngắt lời, không nghĩ câu trả lời trong đầu khi họ đang nói.
Khi họ nói xong, nhắc lại ý chính để xác nhận bạn đã hiểu đúng:
“Nếu mình hiểu đúng, thì bạn đang nói rằng…” rồi dành 5-10 giây trước khi trả lời, để đảm bảo bạn thực sự hiểu họ.
b) Ngôn ngữ cơ thể và giọng điệu
Vì sao quan trọng?
Chỉ 7% giao tiếp là qua từ ngữ, 93% còn lại là qua giọng điệu và ngôn ngữ cơ thể.
Trong công việc, đọc được trạng thái cảm xúc của đồng nghiệp giúp bạn phản hồi tốt hơn.
📌 Bài tập:
Khi tham gia họp team, quan sát xem ai có vẻ căng thẳng, ai có vẻ mất hứng thú.
Khi đưa ra ý kiến, thử để ý phản ứng của team member: Họ có chậm lại? Tránh giao tiếp bằng mắt? Đưa ra phản ứng miễn cưỡng?
c) Cải thiện sự đồng cảm để hiểu góc nhìn của người khác
Vì sao quan trọng?
Một kỹ sư phần mềm có thể giỏi code, nhưng nếu không hiểu người dùng, họ có thể tạo ra sản phẩm tốt về mặt kỹ thuật nhưng vô dụng về mặt thực tế.
📌 Bài tập: hãy thử đặt mình vào vị trí của khách hàng/team non-tech và trả lời câu hỏi:
Nếu tôi không biết gì về kỹ thuật, tôi sẽ thấy sản phẩm này dễ hiểu chứ?
Có cách nào đơn giản hơn để giải thích tính năng này cho người không phải kỹ sư không?
📌 Tình huống thực tế:
Bạn phát triển một API tuyệt vời, nhưng team business liên tục yêu cầu sửa đổi → Có thể do bạn chưa thực sự hiểu nhu cầu của họ.
Bạn cảm thấy sếp “quá khắt khe” khi review performance của bạn → Có thể do bạn chưa thấy áp lực từ góc độ của họ.
🗣 4. Quản lý mối quan hệ (relationship management)
a) Đưa feedback hiệu quả
Vấn đề thường gặp khi đưa feedback:
Quá cứng nhắc, thẳng thắn nhưng vô tâm → gây tổn thương và mất thiện cảm.
Quá nhẹ nhàng, không dám góp ý thật lòng → người nhận không biết phải cải thiện điều gì.
Thiếu bối cảnh, không đưa ra gợi ý cụ thể → feedback trở nên vô nghĩa.
Ví dụ thực tế:
❌ "Code của bạn khó hiểu quá, refactor lại đi!"
✅ "Mình thấy code chỗ này có thể khó maintain sau này. Vì lý do ABC…. bro refactor theo cách XYZ thử coi sao. Nếu cần thì nói mình support!"
Bạn có thể tìm đọc Radical Candor để hiểu chi tiết hơn cách cho feedback.
b) Cách giao tiếp hiệu quả
Mình đã viết vài bài về chủ đề này, bạn có thể tìm đọc:
🎯 Kết
Nếu bạn vẫn nghĩ EQ chỉ là một kỹ năng "mềm", hãy đọc lại Agile Manifesto – một triết lý đã định hình cách ngành phần mềm vận hành suốt hơn hai thập kỷ. Trong đó, 3/4 nguyên tắc cốt lõi đều xoay quanh EQ:
“Individuals and interactions over processes and tools” – Công cụ không giải quyết xung đột, con người mới làm điều đó. Đội nhóm hiệu quả là những người hiểu nhau, giao tiếp tốt và xử lý căng thẳng thông minh.
“Customer collaboration over contract negotiation” – Làm phần mềm không chỉ là code, mà còn là lắng nghe, thấu hiểu khách hàng và điều chỉnh linh hoạt theo nhu cầu thực tế.
“Responding to change over following a plan” – Thay đổi là điều tất yếu. EQ giúp bạn không bị "đứng hình" khi kế hoạch thay đổi, mà có thể thích nghi và dẫn dắt sự thay đổi.
Cũng giống như một hệ thống kỹ thuật cần monitoring, debugging, scaling, EQ là một kỹ năng bạn có thể quan sát, điều chỉnh và phát triển liên tục. Bạn không cần phải trở thành một chuyên gia tâm lý – chỉ cần bắt đầu bằng việc lắng nghe nhiều hơn, kiểm soát phản ứng tốt hơn, hiểu người khác sâu hơn và giao tiếp rõ ràng hơn.
Hoặc nếu bạn không nhớ hết những gì đã đọc thì cứ tìm một ai đó trong vòng tròn quen biết mà bạn cho là giỏi kĩ thuật và có những phẩm chất mà mình muốn trở thành rồi bắt đầu tầm sư học đạo thôi!
Lập trình giỏi sẽ giúp bạn đi nhanh, nhưng EQ tốt sẽ giúp bạn đi xa.
✌️ Hẹn gặp lại bạn trong bài viết sau!
Bài viết cũng chỉ là một góc nhìn và kinh nghiệm của bản thân trong hành trình mình đã trải qua. Tuy đã cố gắng hết sức nhưng cũng sẽ có những hạn chế nhất định.
Bạn có suy nghĩ gì về bài viết này? Để lại comment cho mình biết nhé! Mình rất mong nhận được ý kiến từ độc giả của mình (và nếu bạn đọc được đến đây mà không scroll ào ào, thì chắc chắn bạn là một người có focus "trâu bò" rồi 😁). Đừng ngần ngại để lại comment nhé, chắc chắn mình sẽ phản hồi!
See ya 🤖!
Bryant!
p/s 1: tặng bạn một tấm hình chụp chiều hoàng hôn đẹp ở Kuala Lumpur
p/s 2: tấm hình đố vui ở phần đầu là hình nền trên trang Agile Manifesto. Bạn có nhận ra không? 😉.
Performance Improvement Plan
Adversity Quotient: chỉ số vượt khó
Social Quotient: chỉ số xã hội, khả năng kết nối và duy trì các mối quan hệ
Harvard Business School
nhà tâm lý học và tác giả của sách Emotional Intelligence.
Đọc bài này mình thấy có nhiều điểm hay hay để note lại ghê ^^
+Những câu punchline ấn tượng:
“Có thể thấy, trí tuệ cảm xúc không phải là tất cả, nhưng thiếu nó thì bạn sẽ tự làm khó chính mình.”
“Lập trình giỏi sẽ giúp bạn đi nhanh, nhưng EQ tốt sẽ giúp bạn đi xa.”
+ Nội dung bài được trình bày theo hệ thống đầy đủ: EI là gì, có những hiểu lầm nào, vì sao cần thiết, cách thức cải thiện. Phần gợi ý cải thiện cũng cụ thể với các bài tập, ví dụ thực tế.
Bài viết được dẫn nhiều link bài cũ, thể hiện tác giả đã có những cụm bài xuyên suốt theo chủ đề để backup/ tham khảo thêm.
+ Phần những hiểu lầm thú vị: Mình thấy thú vị vì đọc xong cảm thấy bớt phần “lý tưởng hóa” những người có EQ cao, thấy có thêm động lực để cải thiện vì có trong tầm với của mình hơn.
+ Phần kết ấn tượng: Do mình thấy phần này có những câu đúc kết thấy rõ được việc vận dụng EQ trong bối cảnh nghề nghiệp SE, chứ không phải các mảng khác.
Mong bạn viết thêm bài chia sẻ kinh nghiệm làm việc ở môi trường quốc tế nhá. Cheers!
Đầu tuần đọc bài về EI EQ cảm thấy thông điệp vũ trụ quá 😭
Em có thêm một tẹo gợi ý cho các bạn ngay chỗ “ngôn từ và ngôn ngữ cơ thể” là trong trường hợp giao tiếp online hoặc làm remote — mình nên cân nhắc sử dụng nhiều emoji hơn 💪🏻 từ việc thả reaction, thả meme… :v cũng là cách để bù cho phần ngôn ngữ cơ thể ạ 💪🏻
chiếc bài vẫn mạch lạc như mọi khi cảm ơn anh Bryant 😭
Ahh với đoạn “a/ muốn biết phải hỏi…” em nghĩ ngay luôn là tiêu đề đoạn đến đoạn b/ có thể là “muốn giỏi phải học… về cảm xúc” 🤣